AHMET YESEVİ KÜLTÜRÜ (1)

AHMET YESEVİ KÜLTÜRÜ (1)

Yunus’ta ustaca işlenen Dört Kapı Kırk Makam olgusu Ahmet Yesevî ve Hacı Bektaş-ı Veli sevgisi yanında Yunus Emre etkisi ile geleneğe dönüşmüş, pek çok âşık, Yunus tarzı şiirler yazmıştır.                                                                                                                          Bunlardan:

Ela gözlü pirim geldi / Duyan gelsin işte meydan

Dört kapıyı kırk makamı / Bilen gelsin işte meydan diyen Hatayi;

Evvel başta Muhammed’e selavat / Ârif isen bu manâyı ver imdi                                                            

Şeriattir, tarikattir, marifet / Hakikatten bize haber ver imdi diyen Balım Sultan;

Şeriat tarikat ikisi birdir / Marifete ermez hakikat sırdır

Hak ehli kardaşlar irehber pirdir / Dini saklı gerek dinin içinde diyen Teslim Abdal;

Şeriat şart imiş şartını bildim / Tarikat terk imiş terkini bildim Marifet söz imiş anı söyledim / Hakikat bağına ummana geldim diyen Muhyiddin Abdal en çok tanınanlarıdır.

Yunus Emre’nin pek çok şiirinde Dört Kapı, Kırk Makam olgusunun ustaca işlendiği görülür. İlk kapı olan şeriat bu dört mertebenin temeli ve en alt derecesi olup hakîkate açılan ilk kapıdır. Şeriatla ilgili:

Şerîat şîrîn olur işidene hoş gelür / Ne kim dilerse kılur ol şerîat içinde biçimindeki dizelerinden başka Yunus Emre felsefesinde asıl bilinmesi gereken insanın kendini bilmesi gereğini vurgulayan:

İlim ilim bilmektir / İlim kendin bilmektir

Sen kendini bilmezsin / Ya nice okumaktır deyişiyle şeriat kapısının ikinci makamı olan ilim öğrenme ilkesine vurgu yapmıştır.

Dört Kapı Kırk Makam ilkelerinde hakikate ulaşmanın yolu tarikat kurallarına uymaktan, kötülüğe iyilikle cevap vermekten geçtiğini işaret eden Yunus’un:

Tarîkat cân yoldaşı cân ile olur işi / Tarîkata giren kişi dün-gün ibret içinde gibi ve; Her kim bize taş atarsa güller nîsar olsun ana biçimindeki deyişlerinde görüldüğü gibi Tarîkat ehlinin gönlünde kibir ve kin olmaz ve o dedikodu yapmaz.

Yunus Emre’nin kişiliğinin oluşmasında İslâm kültürünün geniş etkisi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Yunus Emre’den önceki Anadolu’nun manevi ve edebî yaşamını etkileyen Ahmet Yesevî felsefesi de Yunus üzerinde çok büyük etki yapmıştır. Yesevî’nin, aşk ve insan sevgisi temasını dile getirdiği hikmetleri ve birlik beraberliğin simgesi ‘Bir olalım, iri olalım, diri olalım’ sözü Yunus Emre şiir dünyasını etkileyen deyişlerdir. Yunus Emre’nin tasavvuf anlayışının temelinde Ahmet Yesevî yolunu takip eden Taptuk Emre gibi önemli bir sufiden ilham alması yatar. Bir deyişinde:

Taptuk’un tapısında / Kul olduk kapısında

Yunus miskin çiğ idik / Piştik elhamdülillâh sözü kanıtlamaktadır.

Devam edecek

Alıntı: M. Yardımcı